فصل سوم :اطﻼعات و عوامل انساني
تدابير تحقيقاتي كه در اين فصل آورده شده است بـه منظــور ارائــه روش صــحيح و ﻋﻠﻤــﻲ طراحي سوال و جمعآوري اطﻼعات از مردم و شناخت نيازهاي آنها ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
ﻣﺤﻘﻖ با روشهاي مصاحبه، مشاهده و يا پرسشنامه به دنبال اين است كه بدانــد مــردم ﭼﻪ نيازهايي دارند و محيط مطلوب براي آنها چيست و چه تغييراتــي بايسـتي در محيـط زندگــي آنها صورت گيرد.
بسياري از طراحـان معتقدنــد كـه كارفرمــا واســتفادهكنندگان از پــروژه، بهــترين منبــع بــراي ﺟﻤﻊ آوري اطﻼعات مي باشند و بهترين دادهها براي طراحي پروژه، اطﻼعات بدست آمـده از آنهـا ﻣﻲباشد و همكاري آنها، موفقيت پروژه را تضمين ﻣﻲﻛﻨﺪ.
ﻗﺎﺑﻞ ذکراست که طراحي سؤال بــر مبنــاي اهـداف و خصوصــيات موضــوع، سـازماندهي و ﻣﺮﺗــﺐ ﻣﻲشــود. ســؤال هاي اول جهــت جمــع آوري اطﻼعــات از اهــداف كارفرمــا ميباشــد و سؤالهاي بعد براي رسيدن بــه برنامــهريزي فضــايي، طراحـي ســطوح، آرايـش فضـاها وطراحـي ﺳــﺎﻳﺖ )مكــان ( ﻣﻲﺑﺎﺷــﺪ. همچنيــن تــدابير ﻻزم بــراي رســيدن بــه اهــداف پــروژه، جلوگــيري از ﺑﺤﺚ هاي جــدلبرانگيز و بررســي مسـائل اجتمـاعي، فرهنگــي كـه ازمشـكل ترين و پيچيدهﺗﺮﻳــﻦ قسمت تحقيق ميﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ در نحوة ارائه سؤالها مدنظر قرار گيرد.
طراحي سؤال ها در جمعآوري اطﻼعات عوامل انساني[1]
از اساســي ترين مراحــل تحقيــق، جمــع آوري اطﻼعــات از عوامــل انســاني ميﺑﺎﺷــﺪ ﻛــﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ تعيين سؤال صورت پذيرد.
اگر در طراحي سؤال از لحــاظ جمله بنــدي، تعــداد و ترتيــب ســؤالها دقــت نشــود، احتمـال اينكه نتايج تحقيق بامشكل روبرو شود بسيار اســت .نكـات زيـر را در خصــوص طراحــی ســؤال ها ﻣﻲتوان بيان كرد. 01 از لغات و جمﻼتي استفاده كرد كه بتواند به صراحتي هدف سؤال را مشخص ﻛﻨﺪ. 02 از لغات ساده و قابل فهم استفاده شود. 03 سؤاﻻت بايستي به زبان پاسخگو نوشته شود. سؤال ها در جمع آوري اطﻼعات عوامل انساني به دو گونه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ:
سوالهای اوليه وسوالهای تکميلی
سؤالهاي اوليه درجمع آوري اطﻼعات از عوامل انساني
در طراحي سؤالهاي اوليه، اين نكات را بايستي مد نظر قرار داد:
سؤالها هميشه بايستي راهنماي طراح باشد. 02 سؤالها بايد مناسب باشد. 03 سؤالها بايد محقق را از مسير اصلي منحرف نكند و براي جلوگيري از اين امر، هر سؤال بر مبناي هدفي پرسيده شود. 04 هر سؤال بايستي مربوط به يكي ازمشخصات مورد نظر كارفرما و يا استفادهكنندگان از پروژه ﺑﺎﺷﺪ.
دو سؤال اوليه به عنــوان سـؤال هاي مبنــا، در جمـعآوري اطﻼعــات عوامــل انسـاني يعنــي اهداف و علل انتخاب پروژه، مبناي كــل تحقيــق محســوب ميگــردد .بايـد توجــه داشــت كـه اين سؤالهاي جزء كمي از اطﻼعات نيست بلكه كل تحقيق بر مبناي اين دو سؤال ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.

و به صورت كلي سؤال هاي بعدي ميتواند برمبناي مشخصات زير طراحي شود. 01 مشخصات سازمان و تشكيﻼت پروژه 02 ﺑﺮﻧﺎﻣﻪها و خدمات 03 ساختار تشكيﻼت 04 تغييرات و توسعه 05 مشخصات و خصوصيات استفادهكنندگان 06 فرآيند گردش كار
سؤال هاي تكميلي در جمعآوري اطﻼعات عوامل انساني[2]
در بيشــتر مواقــع محقــق بــا جمــعآوري اطﻼعــات در مرحلــه ي اول نمي توانــد بــه طراحــي ﻣﻨﺎﺳﺐ برسد در اين مواقع ﻻزم اسـت محقـق از ســؤالهاي تكميلــي در جمــع آوري اطﻼعــات از عوامل انساني نيز استفاده نمايد. براي وضوح ديدگاه نويسـنده از سـؤالهاي تكميلــي، مي تــوان چنين بيان كرد كه در سؤال هاي مربوط به اهداف پروژه كه از سؤالهاي مبنا و اوليــه ﻣﻲﺑﺎﺷــﻨﺪ؛ مشخصات پروژه، نيازهاي پروژه و نگـاه كارفرمــا بــه آينــده پــروژه مطــرح ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ .درصــورتی کـه درسؤالهاي تكميلي، به اتفاقاتي كـه بااجراي پــروژه ممكــن اسـت صـورت گـيرد بـر مي گــردد و ســؤال هائي همچــون، مشــكﻼت اجــراي پــروژه، ضــررهاي حقوقــي و حقيقــي پــروژه و چگونگــي راه ﺣﻞ هاي برطرف كردن آن و قابليتهاي جديد براي پروژه در آينده مد نظر قرار می گيرد.
فصل چهارم :ارزيابي و تجزيه و تحليـل ﻳﺎﻓﺘﻪهـا
بهــترين طراحــي از تركيــب، ســنت، نــوآوري، فكــر سيســتمي، اســتدﻻل، خلــق وخوهــاي اخﻼقي و منطقي است .ارزيابي براي هدايت كردن تحقيق در اين راستا است.[3]
مواردي كه دراين فصــل آورده شــده اســت ارائــه دهنـده ي روشهـاي ارزيــابي درتحقيقــات معماري است .اين مرحله براي اين است كه مطمئن باشيم نتـايج تحقيـق مــا درســت، دقيـق و قابل استفاده است.
ارزيابي يافته هاي تحقيق به دو گونه ميﺑﺎﺷﺪ.
الف. ارزيابي مقدماتي
ارزيابي مقدماتي از اين نقطه شروع ميشود كه مراحل قبل بــه چــه صــورت انجــام ﮔﺮﻓﺘـﻪ است .ارزيابي مقدماتي بدنبال اين اســت كـه مشــخص كنـد آيــا در مراحــل قبـل اهـداف تحقيــق بدست آمده يا نه .براي اين كار سؤال ابتدائي زير در نظر گرفته ﻣﻲشود.
آيا اطﻼعات بدست آمده در خصوص پروژه و خصوصيات استفادهكنندگان براي طراحي قابل
قبول است؟
جواب به اين سؤال بر مبناي اطمينان ازكار مشخص ميشود.
ارزيـابي كـه در ايــن مرحلـه توضـيح داده ميشـود، بـر مبنــاي محاسـبات )Seorgel 1980 ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ . مهمترين نكتهاي كه بايستي مد نظر داشت اين است كه ارزيابي تحقيق قبل از پايان تحقيق و جزئي از تحقيق ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
در مرحله ارزيــابي مقــدماتي گـام اول "بررسـي عنــوان تحقيـق "و گـام دوم، "ﺷﻨﺎﺳـﺎﺋﻲ اهداف تحقيق " ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
ب( ارزيابي نهايي
در اين مرحله، نتيجه هايي كه از يافتـههاي تحقيــق بدسـت آمـده بايسـتي بــراي طراحــي آماده شوند براي رسيدن به اين اهداف، مراحل زير را بايستي انجام داد.
گـام اول : ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺟﺰء ﺑﻪ ﺟﺰء ﻳﺎﻓﺘﻪها
در اين مرحله بايستي يافتهها منظم گردند و بــر مبنـاي نــوع، زمــان و مكــان و مــوارد ديگــر طبقه بندي شوند، همچنين از علم آمار در طبقهبندي آنها بايد استفاده كرد.
گـام دوم : ويرايش يافتهها
اين گام به كشف و حذف اشتباهات مي پردازد و با امتحان كردن دقيقﺗـﺮ ﻳﺎﻓﺘــﻪ ها، مـيزان اطمينان آن را افزایش می دهد .
گـام سوم :تعيين ضوابط ارزيابي
محقق،يافتهها را از لحاظ دقت، كامل بـودن، پايــداري، جـدال و تنــاقض مــورد بررسـي قــرار ﻣﻲ دهد و آنها را درجه بندي ميﻛﻨﺪ.
گـام چهارم :بكار بستن ضوابط ارزيابي
در اين مرحله يافته ها بر مبناي هر ضابطه اي بر چسب خاص خود را ميگيرنـد .محاسـبات ﻛﻤﻲ و كيفي در اين كار مؤثر است و رايانه وسيلهي مناسب براي اين امر است.
گـام ﭘﻨﺠﻢ :فراهم شدن نتايج
در اين مرحله از تحقيق نتایج حاصل از اطﻼعات مورد تأئيــد، منظـم ميگــردد.دراینجاهــدف سازمان دادن نتايج تحقيق، بطوري كه يافتهها روشن و مفيد براي طراحي باشند ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
گـام ﺷﺸﻢ :ارائه
ﻗﺒﻞ از طراحي ميبايست نتايج حاصـل از تحقيــق بـه كارفرمـا ارائـه گــردد .شـكل انتخـاب شده براي ارائه نتايج تحقيق بستگي به مركزي دارد كه كـار بــراي آن صـورت ميگــيرد و شـامل عنوان تحقيق، اهداف تحقيق، يافتههاي تحقيق، ضوابط تحقيق، نتايج و مشكﻼت و پيشــنهادات ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
تجزيه و تحليل فعاليت ها[4]
اوليــن مرحلـه تجزيــه و تحليــل فعاليت هــا، تشــخيص ايــن اســت كــه بــه چــه فعاليتهايــي بايستي بيشتر توجه شود و مرحله دوم اين است كـه تشــخيص داده شــود كـدام فعاليــت مهــم است و در مرحله آخر در تجزيه و تحليل فعاليت، تشخيص اين موضوع است كه چگونه فعاليتها با حركت استفاده كنندگان و نوع فضا تغيير ميﻛﻨﻨﺪ.
هدف اصلي تجزيه و تحليل فعاليت ، ترسيم يك ماتريس ارتباطي است كه نشــاندهنده ي ارتباط افراد و گروهها با فضاها در خصوص فعاليت مربوطه مي ﺑﺎﺷﺪ.
ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ :طراحي و تدوين حاصل تحقيق
طراحي[5]
خصوصيات كار در اين فصل تغيير پيدا ميﻛﻨﺪ .در فصول قبل جمع آوري اطﻼعات و كار بــا آن مورد بحث قرار گرفت .اما در اين فصل نويسنده به طراحـي بــا اسـتفاده از اطﻼعـات و يافتــه هاي بدست آمده ميپردازد و از طرف ديگر با توجه به اينكه تكنولوژي هرروزه درحال تغيــير ميباشــد، يك طراح خوب ميبايست شناخت ﻻزم از تكنولوژي هاي جديد داشته باشد تـا بتوانــد بـر منبــاي تكنولوژي روز طراحي نمايد.
نويسنده معتقد است كــه فاصـله اي بيــن جمــعآوري اطﻼعـات و طراحــي وجـود نـدارد و در زماني كه طراح بدنبال يافتن اطﻼعات مي باشد بطور يقين در ذهــن خـود طرحهــايي را نـيز مــرور ﻣﻲﻛﻨﺪ.
طراح براي انجام طراحي بايد موارد زير را با دقت انجام دهد. 01 مرور ﻳﺎﻓﺘﻪهاي تحقيق ارزيابي شده 02 ﺛﺒﺖ نتايح تحقيق 03 مقايسه نتايج با اهداف تحقيق 04 بررسي پروژههاي مشابه طراحي شده. 05 تنظيم توصيههاي طراح 06 شروع طراحي 07 بررسي طرحهاي پيشنهادي و بهبود آن. 08 طرح هاي تكميلي ﺑﺎ توجه به اهميت مرحله ششم به اختصار به تشريح آن ميپردازيم.
شروع طراحي
ﺑﺎ دنبال كردن گامهاي قبلي، هدف طراح مشخص شده است .طراح، هر فضا، تأسيسات و امكاناتي را بـر مبنــاي هــدفی درنظرميگــيرد ودرنتيجـه برمبنــای توانايي خودطراحــی را شــروع ﻣﻲكند در اين زمان موارد زير بايستي مشخص شود.
فضاها
فضاهايي كه در طرح اوليه مد نظر گرفته ميشود به عنــوان فرضــيه محســوب مي شـود و ممكن است بعضي از فضاها در طرح نهايي حذف و يا بعضي از فضاها به آن اضافه گردد.
دسترسي
طراح با بررسي پيشنهادات مختلف براي دسترسي بـه فضــاها وتجزيــه و تحليـل داده هـا، دسترسي مناسب براي هر فضا را تعيين ميﻛﻨﺪ.
راحتي، آسايش و امنيت طرح
بسياري از مقوﻻت، به راحتي افراد استفادهكننده بر مي گردد .در اين رابطــه خواسـتهها و نيازهاي افراد كه مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته، بايستي در طراحي مورد استفاده قرار گيرد.
عوامل محيطي
در طراحي براي مقابله با عوامل محيطـي مثـل رطوبـت، درجــه حــرارت، بـاد، ســرو صــدا و تغييرات آب و هوايي، تدابير ﻻزم را بايد مد نظر قرار داد .بايستي تمام موارد مورد بررســي شــده درطرح مورد استفاده قرار گيرد.
ﻓﻀﺎسازي
اطﻼعات مربوط به خصوصيات استفادهكنندگان وخواسته و نيازهاي آنان در اين ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﻳﺪ
مد نظر قرار گيرد.
سطوح
چگونگــي طراحــي ســطوح، پيشــنهادات اســتفادهكنندگان نســبت بــه ســطوح، مقيــاس انساني طرح و چگونگي جذاب و دلپذير كردن آن در اين مرحله در طـرح پيشــنهادات مــدنظر قـرار ﻣﻲگيرد.
نمايش اطﻼعات
پيشنهادات براي نمايش اطﻼعات بايستي طوري باشد كه افراد استفادهكننده را در زمــان معمولي و يا زمان اضطرار بخوبي هدايت نمايد.
طرح ﻓﻀﺎﻳﻲ
تمام مورادي كه تا كنون جمعآوري شـده بــراي رســيدن بـه طــرح فضــايي مناسـب اســت . ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻮﺟﻪ داشت كه در طرح فضايي، مسائلي از جمله طراحي سايت، طراحي سازه و نوع ابزار مورد استفاده، روشهاي ساخت، زمان بندي و تحليل هزينه نيز مورد بررسي قرار می گيرد.
طراحي مكان )ﺳﺎﻳﺖ(
اطﻼعــات بدســت آمــده از خواســتههاي همســايگان، زيبائي هــاي محيــط و عبــور و مــرور مناسب در خارج ساختمان و خصوصيات زمين اطراف پروژه و امكانات محــدودة مــورد نظــر در اين مرحله مد نظر طراح قرار ميگيرد.
ارزيابي طراحي[6]
در اين بخش به ارزيابي طرحهاي ارائه شده، پرداخته مي شود .ارزيابي طراحي از ارزيابي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ريزي فضائي تا ارزيابي مكان را در بــر ميگــيرد .طـراح و يــا گــروه ارزيـابي كننــده بــر منبـاي خواسته ها و نيازهاي كارفرما و استفادهكنندگان طرح را مورد ارزيابي قرار ﻣﻲدهند.
مراحل ارزيابي طراح به صورت گام به گام انجام ميگيرد.
گام اول :معلوم كردن نيازهاي طرح
گام دوم :تعيين معيارهاي ارزيابي طرح
گام سوم :اعمال معيارهاي ارزيابي
در انتها نيز نويسنده به چگونگي انتشار طــرح و تنظيــم وتــدوين مطالــب بــر اســاس قواعــد نگارش و قالب ارائه شده ميپردازد.